Tiêm phòng vaccin BCG: phương pháp tạo miễn dịch chủ động bảo vệ cơ thể trước nguy hiểm của bệnh lao

1. Nguyên lý phòng lao bằng vaccin BCG

Dựa vào hiện tượng Koch năm 1981, những cơ thể đã nhiễm lao thì hình thành đáp ứng miễn dịch chống lao vi khuẩn lao. Đáp ứng miễn dịch này giúp cho cơ thể khu trú và tiêu diệt được vi khuẩn lao, không cho vi khuẩn lao lan tràn khi xâm nhập vào cơ thể lần thứ hai.

2. Bản chất của vaccin BCG

Năm 1908 hai bác học người Pháp là Calmette và Guerin đã lấy một chủng vi khuẩn lao bò chứa nhiều độc lực, nuôi cấy sau 231 lần chuyển môi trường trong vòng 13 năm, các tác giả đã tạo ra một chủng vi khuẩn lao có khả năng tạo nên miễn dịch và dị ứng. Nhưng không gây độc cho cơ thể, chủng vi khuẩn này gọi là BCG- Bacillus Calmette Guerin. Vaccin BCG được sử dụng để phòng bệnh lao từ những năm 1921 cho đến nay vẫn là vaccin BCG phòng lao trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi là một việc làm quan trọng trong Chương trình phòng chống lao Quốc gia, được tiến hành từ 1959-1960. Hiện nay được lồng ghép vào Chương trình tiêm chủng mở rộng toàn quốc.

Tải ứng dụng IVIE - Bác sĩ ơi để đặt khám trực tuyến với bác sĩ hoặc gọi đến hotline 19003367 để được hướng dẫn sử dụng ứng dụng!

3. Phân loại vaccin BCG

- Vaccin sống

Dùng phổ biến hiện nay là loại đông khô, ưu điểm là giữ được lâu, tác dụng mạnh, nếu giữ ở điều kiện môi trường và bảo quản tốt có thể giữ 12 tháng, loại này phù hợp với hoàn cảnh nước ta.

- Vaccin chết

Từ năm 1947-1950 Chouroun và Yamada- Nhật Bản nghiên cứu vaccin BCG chết nhưng hiệu quả ít. Từ 1959-1960 Viện chống lao và Viện vệ sinh dịch tễ nghiên cứu vaccin BCG chết ở 43 độ C, giết trong một tháng mang lại kết quả tốt. Gây được miễn dịch dị ứng như vaccin BCG sống. Nhưng thời gian tồn tại của vaccin BCG chết ngắn, phải tái chủng hàng năm nên rất tốn kém.

4. Nguyên tắc chỉ định dùng vaccin BCG

Người chưa bị nhiễm lao khi làm phản ứng Mantoux sẽ âm tính. Ở Việt Nam hiện nay tiêm BCG tập trung chủ yếu ở trẻ sơ sinh và tiêm vét ở trẻ dưới 1 tuổi. Đối với trẻ nhiễm HIV, chưa có triệu chứng lâm sàng, sống ở nơi có nguy cơ mắc lao cao, cần tiêm BCG ngay sau sinh, càng  sớm càng tốt. Nếu mẹ bị nhiễm HIV con có nguy cơ nhiễm lao, tiêm càng sớm càng tốt. Khả năng bảo vệ của BCG giảm dần theo thời gian, vì vậy nếu có điều kiện tiêm nhắc lại ở lứa tuổi học cấp 1, cấp 2, tổ chức tiêm 3 tháng, 6 tháng, 9 tháng tiêm vét một đợt.

5. Chống chỉ định tiêm BCG

Không có chống chỉ định tuyệt đối, chống chỉ định tương đối trong những trường hợp: Trẻ đẻ non thiếu tháng, đang bị nhiễm khuẩn cấp tính, sau một bệnh cấp tính, nhiễm virus cúm, sởi, nhiễm HIV đang bị bệnh lao.

6. Liều lượng và phương pháp

• Uống gây dị ứng 60%
• Chủng gây tỷ lệ dị ứng 70-80%
• Tiêm trong da, mặt ngoài của vai trái: Gây tỷ lệ dị ứng 95%, hiện nay ở Việt Nam và thế giới áp dụng phương pháp này.
• Liều lượng: Lần đầu 1/10 BCG tương ứng 1.10ml dung dịch. Nếu tiêm nhắc lại 1/20mg BCG tương đương 1/20ml dung dịch.

7. Ý nghĩa tác dụng bảo vệ của vaccin BCG

Tiêm vaccin BCG là một phương pháp gây miễn dịch chủ động cho cơ thể.

8. Phản ứng bình thường tại nơi tiêm và biến chứng sau tiêm BCG

Thông thường sau tiêm 1-2 ngà, nốt tiêm sẽ tiêu đi. Sau 3-4 tuần sẽ thấy một cục nhỏ nổi lên tại nơi tiêm rồi to dần, mặt da sưng đỏ, bóng. Sau 6  tuần một lỗ rò xuất hiện, tiết dịch trong 2 - 3 tuần rồi làm vậy, ở tuần thứ 9 - 10 hình thành vòng tròn 5 – 6mm, xung quanh có quầng đỏ, sau vài tuần vây rụng đi dần thành sẹo tồn tại nhiều năm. Tính chất của sẹo màu trắng, có thể hơi lõm. Có thể căn cứ vết sẹo này để kiểm tra biết được trẻ đã được tiêm BCG hay chưa.

Theo một số thống kê của Viện Lao Bệnh phổi trung ương và của Chương trình Tiêm chủng mở rộng thì có khoảng 10 – 20% trường hợp nốt loét có thể to hơn (đường kính 5 – 8mm), làm mủ và kéo dài 3 – 4 tháng. Trong một số trường hợp nốt loét kéo dài trên 4 tháng mới đóng vẩy và biến thành sẹo, có thể dùng dung dịch isoniazid 1% hoặc bột isoniazid rắc tại chỗ những trường hợp này. Viêm hạch sau khi tiêm BCG cũng là hiện tượng đáng lưu ý, qua các thống kê người ta cho rằng có khoảng 1% trường hợp sau khi tiêm BCG có thể thấy nổi hạch trong vòng 6 tháng đầu. Hạch có thể nhỏ, đường kính 0,5cm, có thể 1-2 cm, hạch thường nổi lên từ tuần thứ 3 – 4, to dần lên trong vòng 2 - 3 tuần, tồn tại có khi đến 3 tháng mới dần thu nhỏ lại; hạch thường cứng di động trong khu vực gần nơi tiêm (nách hoặc trên xương đòn) nếu tiêm cao. Nắn không đau, không ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ. Trong một số trường hợp, hạch sưng khá to, nắn hơi đau, mềm dần, dính vào mặt da, màu da đỏ lên, hạch làm mủ và rò ra ngoài, lỗ rò có thể liền miệng sớm nhưng cũng có khi kéo dài hoặc liền xong rồi lại rò lại hàng tháng, gây nhiều phiền phức. Đây chỉ là một biến chứng của tiêm phòng, không phải là lao hạch và cũng không ảnh hưởng gì đến sức khoẻ. Nếu lấy mủ nơi rò đem nhuộm soi có thể thấy vi khuẩn bắt màu đỏ mà người ta dễ nhầm là vi khuẩn lao nhưng trong thực tế đó chỉ là các vi khuẩn. Xử trí những trường hợp này, tốt nhất là không nên can thiệp, khi nơi tiêm làm mủ, nếu thấy có khả năng bị rò để tránh kéo dài và sẹo xấu có thể chọc hạch bằng kim hoặc chích và rửa sạch, rắc bột isoniazid tại chỗ.

Nhiễm khuẩn bệnh do vi khuẩn dùng để sản xuất vaccin BCG rất hiếm 0,1/100,000 trẻ, ở Việt Nam tỷ lệ này không có, Viêm xương (viêm tủy xương) hiếm gặp từ 0,1- 30/100.000 trẻ.

9. Tái chủng

Tái chủng hay tiêm nhắc lại phụ thuộc vào đánh giá thời gian tồn tại của miễn dịch sau khi tiêm BCG. Một vaccin tốt bảo quản đúng kỹ thuật, tiêm đúng có thể gây miễn dịch 10-15 năm. Do vậy tái chủng không nhất thiết phải thực hiện.

Từ xưa đến nay phương pháp tiêm phòng lao bằng vaccin BCG luôn nằm trong chính sách thực hiện và triển khai hàng đầu ở nước ta.

Cẩm nang IVIE - Bác sĩ ơi cung cấp cho bạn các bí quyết khám bệnh tại Hà Nội và Hướng dẫn khám bệnh tuyến trung ương với những thông tin đắt giá và chính xác nhất.

Chúc bạn và gia đình luôn mạnh khỏe!