Tại sao nói bệnh lao là bệnh lây truyền, bệnh xã hội?

1. Bệnh lao là bệnh do vi khuẩn

Vi khuẩn lao còn được gọi là Bacilie de Koch ( viết tắt là BK). Vi khuẩn lao thuộc họ Mycobacteriaceae, không có lông, hai đầu tròn, thân có hạt, chúng đứng riêng rẽ hoặc thành từng đám trên tiêu bản.

Một số đặc điểm sinh học của vi khuẩn lao 

- Vi khuẩn lao có khả năng tồn tại lâu ở môi trường bên ngoài

• Ở điều kiện tự nhiên, vi khuẩn có thể tồn tại 3- 4 tháng. Trong phòng thí nghiệm, người ta có thể bảo quản vi khuẩn trong nhiều năm. Trong đờm của bệnh nhân lao ở phòng tối, ẩm sau 3 tháng vi khuẩn lao vẫn tồn tại và giữ được độc lực. Dưới ánh sáng mặt trời vi khuẩn bị giết sau 1,5 giờ, ở 42 độ C vi khuẩn ngừng phát triển và chết sau 10 phút ở 100 độ C, với cồn 90 độ tồn tại được 3 phút, trong acid phenic 5% vi khuẩn sống được khoảng một chút.

- Vi khuẩn lao là loại vi khuẩn hiếu khí

• Khi phát triển vi khuẩn cần đủ oxy vì vậy giải thích tại sao lao phổi là thể bệnh hay gặp nhiều nhất và số lượng vi khuẩn nhiều nhất trong hang lao có phế quản thông.

- Vi khuẩn lao sinh sản chậm

• Trong điều kiện bình thường, trung bình 20 - 24 giờ/ 1 lần, nhưng có khi hàng tháng, thậm chí ‘’nằm vùng’’ ở tổn thương rất lâu, khi gặp điều kiện thuận lợi chúng có thể tái triển lại.

- Vi khuẩn lao có nhiều quần thể chuyển hóa khác nhau ở tổn thương

• Có những quần thể vi khuẩn phát triển mạnh, nằm ngoài tế bào ( nhóm A); có những quần thể vi khuẩn phát triển chậm, từng đợt ( nhóm B ); có những vi khuẩn nằm trong tế bào ( nhóm C ). Những quần thể vi khuẩn này chịu tác dụng khác nhau tùy từng nhóm thuốc chống lao.

- Vi khuẩn lao có khả năng kháng thuốc

2. Bệnh lao là bệnh lây

- Nguồn lây

Tất cả các bệnh nhân lao đều có thể là nguồn lây, nhưng mức độ lây rất khác nhau. Đối với các thể lao ngoài phổi ( lao màng não, màng bụng, hạch, xương khớp,...) được gọi là các thể lao ‘’kín’’, nghĩa là vi khuẩn ít khả năng nhiễm vào môi trường bên ngoài. Lao phổi là thể bệnh dễ đưa vi khuẩn ra môi trường bên ngoài ( lượng không khí lưu thông trong một chu kỳ hô hấp trung bình là 500 ml ), vì vậy lao phổi là nguồn lây quan trọng nhất. Những bệnh nhân lao phổi trong đờm có nhiều vi khuẩn có thể phát hiện bằng phương pháp nhuộm soi trực tiếp thì khả năng lây cho người khác gấp 2 đến 10 lần các bệnh nhân lao phổi phải nuôi cấy mới phát hiện được vi khuẩn. Bệnh nhân lao phổi có vi khuẩn trong đờm phát hiện được bằng phương pháp soi trực tiếp là nguồn lây nguy hiểm nhất ( còn gọi là nguồn lây chính ). Bệnh lao ở trẻ em không phải là nguồn lây quan trọng vì có tới 95% bệnh lao ở trẻ em không tìm thấy vi khuẩn lao trong các bệnh phẩm.

- Đường xâm nhập của vi khuẩn vào cơ thể

Vi khuẩn vào cơ thể qua đường hô hấp là phổ biến nhất. Bệnh nhân lao phổi khi ho ( hoặc hắt hơi ) bắn ra các hạt rất nhỏ lơ lửng trong không khí, phân tán xung quanh người bệnh, người lành hít các hạt này khi thở có thể bị bệnh. Ngoài ra vi khuẩn có thể xâm nhập vào cơ thể bằng đường tiêu hóa ( gây lao ruột ), đường da, niêm mạc ( gây lao mắt…) nhưng còn đường này ít gặp. Vi khuẩn cũng có thể lây nhiễm sang thai nhi bằng đường máu qua tĩnh mạch rốn, nếu mẹ bị lao cấp tính ( như lao kê ), hoặc qua nước ối ( khi chuyển dạ ), nếu mẹ bị lao niêm mạc tử cung, âm đạo. Trong thực tế con đường truyền bệnh này hiếm gặp. Như vậy con đường truyền bệnh quan trọng nhất với bệnh lao là đường hô hấp.

- Thời gian nguy hiểm của nguồn lây

Trong nghiên cứu sinh bệnh học bệnh lao những năm gần đây người ta đưa ra khái niệm về ‘’ thời gian nguy hiểm’’ của nguồn lây. Đó là thời gian từ lúc người bệnh có triệu chứng lâm sàng ( hay gặp là ho khạc đờm ) đến khi được phát hiện và điều trị. 

Thời gian này càng dài có nghĩa là việc phát hiện bệnh lao càng muộn, bệnh nhân càng được chung sống lâu với những người xung quanh và càng lây nhiễm cho nhiều người. Khi bệnh nhân được phát hiện và chữa thuốc lao thì các triệu chứng lâm sàng hết rất nhanh ( trung bình 1 - 2 tuần ), trong đó có triệu chứng ho khạc đờm, tức là người bệnh giảm nhiễm khuẩn ra môi trường xung quanh. Trách nhiệm của người thầy thuốc, cũng như người bệnh ( qua giáo dục truyền thông ) là cần phải rút ngắn ‘’thời gian nguy hiểm’’ của nguồn lây, nghĩa là cần phát hiện sớm bệnh lao.

3. Bệnh lao là bệnh xã hội

Bệnh lao bị ảnh hưởng nhiều yếu tố xã hội. Các nước nghèo, mức sống thấp bệnh lao thường trầm trọng. Chỉ nhờ cuộc sống được nâng cao mà ở các nước phát triển nguy cơ nhiễm lao giảm 4-5% vào nửa sau thế kỷ XX, trong khi các nước nghèo sự giảm tự nhiên này không xảy ra. Bệnh lao cũng đã tăng lên rõ rệt qua hai cuộc thế chiến ở thế kỷ XX, cả những nước thắng trận và bại trận. Ở nước ta cũng thấy rõ điều đó, trong thời gian chống Mỹ các tỉnh khu IV nơi cuộc chiến tranh phá hoại của Mỹ ác liệt nhất, bệnh lao tăng lên rõ rệt so với các tỉnh phía Bắc cùng thời điểm đó. Nguy cơ nhiễm lao hàng năm ở miền Nam (chiến tranh kéo dài nhiều năm) cũng cao hơn ở các tỉnh phía Bắc. Ngoài ra trình độ văn hóa thấp, các phong tục tập quán lạc hậu, cũng ảnh hưởng đến việc khống chế, giải quyết bệnh lao ở một quốc gia.

Cẩm nang IVIE - Bác sĩ ơi cung cấp cho bạn các bí quyết khám bệnh tại Hà Nội và Hướng dẫn khám bệnh tuyến trung ương với những thông tin đắt giá và chính xác nhất.

Chúc bạn và gia đình luôn mạnh khỏe!