Cảnh giác khi thấy dấu hiệu vàng da xuất hiện

1. Hội chứng vàng da là bệnh lý?

Vàng da (hay hoàng đản) là một hội chứng hay gặp trên lâm sàng, do nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên và có biểu hiện lâm sàng khi nồng độ bilirubin trong máu tăng cao trên 17 mol. Tuy nhiên trên thực tế, biểu hiện vàng da chỉ phát hiện được bằng quan sát lâm sàng khi nồng độ bilirubin máu tăng trên 25 Hmol.

Do nồng độ bilirubin trong máu có ảnh hưởng đến mức độ vàng mắt vàng da, nên trong trường hợp vàng da nhẹ có thể đánh giá ở một số vị trí như củng mạc mắt, niêm mạc dưới lưỡi, lòng bàn tay bàn chân. Trong trường hợp bilirubin trong máu tăng cao dẫn đến vàng đậm, dễ phát hiện được trên lâm sàng.

Vàng da do nhiều nguyên nhân.

- Quá trình chuyển hoá bilirubin

Bilirubin tự do là sản phẩm chuyển hoá cuối cùng của huyết cầu tố. Bilirubin tự do sẽ được chuyển tới gan và chuyển hoá tại microsom của tế bào gan để tạo thành bilirubin kết hợp. Sau đó bilirubin kết hợp được bài tiết theo ống dẫn mật vào lòng ruột. Tại hồi tràng 90% lượng dịch mật sẽ được tái hấp thu và theo tĩnh mạch cửa trở về gan, chỉ còn khoảng 10% lượng dịch mật tiếp tục xuống đại tràng và được đào thải ra ngoài dưới dạng stercobilinogen trong phân. Ngoài ra, sắc tố mật trong máu cũng được đào thải theo nước tiểu dưới dạng urobilinogen.

- Biểu hiện vàng da vàng mắt do tăng bilirubin máu có liên quan với 8 nhóm nguyên nhân chính. 

• Do sự tăng phá huỷ hồng cầu dẫn đến bilirubin tự do tăng cao trong máu, có thể gặp trong sốt rét nặng, vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh. 
• Do rối loạn chức năng liên kết giữa bilirubin tự do với glucuronic, thường do tổn thương tế bào gan, như trong bệnh viêm gan virus.
• Do tắc mật cơ giới, gây cản trở bài tiết mật, hay gặp trong sỏi mật, viêm đường mật.

Tải ứng dụng IVIE - Bác sĩ ơi để đặt khám trực tuyến với bác sĩ hoặc gọi đến hotline 19003367 để được hướng dẫn sử dụng ứng dụng!

2. Triệu chứng của bệnh

- Biểu hiện bệnh

Do tình trạng vàng da có liên quan với từng bệnh lý cụ thể, vì vậy cần hỏi kỹ tiền sử và diễn biến bệnh, thăm khám kỹ các biểu hiện lâm sàng, cũng như các triệu chứng có liên quan để hỗ trợ cho chẩn đoán và tiên lượng bệnh.

- Tiền sử: các bệnh nội khoa đã từng mắc, tiền sử phẫu thuật, tiền sử các bệnh trong gia đình đã mắc, tiền sử dụng thuốc, truyền máu. 

- Tiền sử vàng da trong gia đình, bản thân và tiền sử tiêm phòng ... 

- Thói quen và lối sống (ăn gỏi cá, tiêm chích ma tuý, xăm mình, nghiện rượu....) 

Vàng da có thể do thói quen ăn uống.

- Nghề nghiệp của người bệnh

Các biểu hiện lâm sàng hay gặp trong bệnh lý gan mật:

- Vàng da: từ vàng nhẹ ở củng mạc mắt đến vàng da đậm, hoặc sạm da 

- Chán ăn, rối loạn tiêu hoá. 

- Ngứa: do tăng acid mật trong máu, dùng các thuốc chống ngứa thông thường không có tác dụng. 

- Nước tiểu vàng hay sẫm như nước vối. 

- Phân vàng hay nhạt màu, thậm chí phân màu trắng. Phân trắng hay gặp trong tắc mật cơ giới. 

- Xuất huyết: chảy máu chân răng, chảy máu cam, xuất huyết nơi va đập.

Nặng hơn có thể xuất huyết nội tạng như xuất huyết tiêu hoá, xuất huyết não. 

- Đau: hạ sườn phải, đau điểm túi mật, cơn đau quặn gara... 

Ngoài ra cần lưu ý đến các biểu hiện khác như sốt, thiếu máu, suy tim, phát ban, suy thận, đau cơ 

Vàng da có thể do nguyên nhân sử dụng thuốc.

3. Cận lâm sàng chẩn đoán bệnh

Các xét nghiệm sinh hoá và huyết học 

- Công thức máu 

- Bilirubin toàn phần: trực tiếp và gián tiếp 

- Men gan: SGOT - SGPT 

- Prothrombin 

- Protein (toàn phần, albumin, gamma Globulin) 

- Gamma GT

- Photphastase kiềm 

- Các marker virus gây viêm gan 

- Xét nghiệm phân, nước tiểu 

- Xét nghiệm độc chất

- Chẩn đoán hình ảnh

• Siêu âm 
• Chụp bụng không chuẩn bị
• Chụp khung tá tràng 
• CT scaner bụng gan mật 
• Chụp đường mật. 
• Chụp cộng hưởng từ (MRI)...

Ngoài ra các thủ thuật soi ổ bụng, sinh thiết gan, nội soi thực quản - dạ dày... rất hữu ích cho chẩn đoán.

Tuỳ theo từng nguyên nhân sẽ có các chỉ định điều trị khác nhau. Khi được điều trị đúng, kịp thời, bệnh và triệu chứng vàng da cũng thuyên giảm theo. Quá trình điều trị  nguyên nhân gây nên vàng da cũng tuỳ theo từng bệnh, từng thể trạng người bệnh, có thể điều trị nội khoa (dùng thuốc) nhưng trong một số bệnh cần phải can thiệp bằng ngoại khoa (phẫu thuật) mới có thể giải quyết được căn nguyên gây vàng da (sỏi, u mật, tụy).

Quá trình điều trị bệnh vàng da cần người bệnh tuân thủ theo y lệnh của bác sĩ để tránh những trường hợp biến chứng nặng nề có nguy cơ xảy ra.

Cẩm nang IVIE - Bác sĩ ơi cung cấp cho bạn các bí quyết khám bệnh tại Hà Nội và Hướng dẫn khám bệnh tuyến trung ương với những thông tin đắt giá và chính xác nhất.

Chúc bạn và gia đình luôn mạnh khỏe